Жақында "Тайсойған" сайтына Қызылқоға ауданы Былқылдақты елді-мекені маңындағы «Қырғынтөбе» төбесіндегі Дулатмола қорымындағы ең ескі құлпытас жөнінде жариялаған болатынмын (сілтемесі төменде). Құлпытастың жазуы анық болмаса да саны мен таңбасы сақталған екен. Жергілікті тұрғындардың айтуы бойынша бұл жерде Асан Қайғының баласы Дулаттың жерленгендігі туралы ақпарат келтіріледі.
Жилая Коса Жем өзенінің Қараөзек аталатын тармағының бойында 1874 ж. пайда болды. Оның атауы елді мекен орналасқан жерге байланысты шыққан, аудармасы «тұратын мүйіс» мағынасын береді. Кент тұрғындары негізінен балықшылықпен айналысты. 1896 ж. жүргізілген халық санағы бойынша кентте 167 үй болып, тұрғындарының 304 ер, 293 әйел барлығы 597 адамды құраған. Кетте басқару әкімшілігі (сельский староста), шіркеу мен мектеп, 12 балық өндірісі, 30 сауда орыны және 2 ұстахана жұмыс жасаған.
Бізде көптеген оқиғаларға, тіпті адам тағдырына да өз мақсат-мүддеміз емес, өзгелердің көзімен, қоғамдық құбылыстардың барлығын еш реңксіз, «ақ» пен «қараға» бөле саралайтын идеология тұрғысынан қараушылық ызғары әлі де сезіледі. Бұл жағдай, әсіресе, екінші дүниежүзілік соғыс барысында тұтқынға түскен жерлестерімізге көзқарастан айқын байқалады. Екінші дүниежүзілік соғыстың зардабы орасан зор әрі ауыр болды. 1941 жылғы шілде айының орта кезінде Қызыл Армия бір миллионнан астам солдаттары мен офицерлерінен айырылды, олардың 724 мыңы тұтқынға түсті. Сол жылдың қараша айына қарай неміс лагерлеріндегі қызыләскерлік тұтқындар саны 3,6 миллионға жетеді.
О карстовых пещерах на территории Низового Заволжья в пределах Прикаспийской низменности в научной и научно-популярной литературе к настоящему времени имеется весьма скудная информация. Несмотря на то, что изучению карстовых процессов, протекающих на данной территории, и описанию поверхностных карстовых форм рельефа, уделено немало внимания со стороны представителей академической науки.
Шіркеу орналасқан жерде ХІХ ғ. І-жартысында Кордуан ауылы пайда болған. Бұл аймақ Қиғаш өзенінің жағалауы болып табылады. Ауылдың атауы оның маңында орналасқан «Кардуан» тұзды көліне байланысты шыққан екен. Академик П.С.Палластың айтуынша Кардуан атауы татардың «қар» және «дуан» сөздерінен пайда болған. Аудармасы «қар» «еру» мағынасын береді. Яғни, ол орналасқан далалық жер кұмды болғандықтан, жауған қар тез ерiп кететіндіктен осылай аталған.
В казахстанской историографии памятники мемориально-культового зодчества Западного Казахстана изучались целенаправленно с середины 40-х годов прошлого столетия такими специалистами архитектуры, как Т. Басенов, М. Мендикулов [2; 3]. В
Возвышенность Биш-чохо (кирг.: «пять бугров») расположена в Атырауской области Республики Казахстан и находится в западной части Рын-песков на территории Прикаспийской низменности. Она приурочена к Шунгайской зоне поднятий, которой соответствует участок верхнехвалынской морской равнины, осложнённой рядом крупных солянокупольных поднятий Биш-чохо, Худайберген, Чапчачи и других [7].
Шолан тұзды көлі – Атырау облысы Индер ауданы Өрлік ауылынан батысқа қарай 70 км жерде, Нарын құмының шығыс бөлігінде орналасқан. 2020 жылы Атырау облысы тарихи-мәдени мұраны зерттеу орталығы мамандары қасиетті орын ретінде есепке алды.
Облысымыздың жер көлемі үлкен болуы себепті ондағы тарихи-мәдени мұра нысандарды тыңғылықты зерттеудің методикасы ретінде аумақтарды бөлшектеп, әр жылдары жеке-жеке зерттеудеміз. Бұл әдіс өңірлердің тиянақты түрде барланып шығуы үшін қолданылады. Осы орайда, Атырау облысы тарихи-мәдени мұраны зерттеу орталығы мамандары Мақат, Жылыой және Қызылқоға аудандары территориясын кесіп өтетін Сағыз өзені аумағына зертеу жұмыстарын жүргізді. Мақсаты, бұған дейін белгісіз болған тарихи-мәдени мұра нысандарын анықтау және есепке алу.
Жолайшағыл қабірінен табылған ханым сарматтардың көсемі, ақсүйегі, абызы болған. Қабірдің байлығының жартысы ғана жетіп отыр. Соның өзінде оның қандай сән салтанатпен жерленгенін білуге болады. Оны асқан салтанатпен, алтынмен, асыл тастан жасалған зергерлік бұйымдармен, тұрмыстық және қару-жарақпен жерлеген. Қазба кезінде сарматтық дәуірге жататын жартылай тоналаған «Алтын ханымының» қабірі ашылды.
