1988-жылдың маусымы, Фрунзе қаласының әуежайы. Атыраудан Алматыға бағыт алған ұшақты біздің астанада ауа райы қолайсыз - қатты жел, бұршақты толассыз жаңбыр болғандықтан Қырғыз ССР-інің астанасы Фрунзеге қондырған. Атыраудан бірге ұшып шыққандардан танитындарым арасында Серік ӘБДІРАХМАНОВ, Роберт БЕРДІҒОЖИН бар, өтпелі (транзиттік) жолаушылар әуежай залында уақыт өткізіп, әрі-бері әңгімелесіп жүргенбіз.
1981-жылдың мамыр айының басы. Туристік сапармен Мәскеуге барғанмын. Тоқтаған орынымыз - Ломоносов атындағы МГУ-дің 15 қабатты «Университетская» қонақ үйі. Алдыңғы жылы Олимпиадалық ойындар өткен атақты «Лужники» стадионында футболдан СССР кубогының финалына тұспа-тұс келген екенбіз. Екі күн бұрын билет алғанымыз жөн болып шықты, жиналған жанкүйер санын «Советский спорт» газеті ресми түрде 81 300 деп берді. СССР-дің сол кезде 10 дүркін чемпионы атанған Мәскеудің «Спартагы» мен Дондағы Ростовтың СКА-сы. «Советский спорт» матч алдында жанкүйер қауымды бір қыздырып қойған-ды. Бұдан дәл 10 жыл бұрын, 1971-жылдың финалында «Спартак» пен тап осы СКА - бақ сынасып, бірінші кездесу 2:2 есебімен тең аяқталғасын, екінші кездесу (переигровка) өткізіліп, онда 1:0-мен мәскеуліктер ұтып, СССР кубогын 9-шы рет иеленген. Бұрынғы жұмыстасым (Гурьев құрылыс материалдары комбинатының бас инженері, кейін бір банктің Маңғыстау облыстық филиалы директоры болды) Владимир Николаевич Ли екеуіміз стадионға ертелетіп тартып кеттік.
Ол 1910-жылдың 1-наурызында бұрын Гурьев аталған қазіргі Атырау қаласында дүниеге келеді.
Әкесі Рысқали Қарынбаев Гурьев қаласында ұстахана және Жаманқала (кейіннен Бақсай, Махамбет аталды) ауданының Бақсай селолық советіне қарасты Көздіқара ауылында 5 бұзаулы сиыр, 2 бие және 50 шақты қой-ешкі ұстағаны үшін 1928-жылы конфискацияның бірінші толқынына ілініп, Башқұрт АССР-іне жанұясымен жер аударылғалы жатырғанында жүрек талмасынан дүние салады.
Туған ауылым - Таңдайдан поезд жолымен есептегенде 7 мың шақырым қашықтағы Моңғол Халық Республикасының астанасы Улан-Батор қаласында Отан алдындағы әскери борышымды өтеп жүргенмін. Алдымен батальон, 31-бригада штабтарынан өтіп, 1971-жылдың наурызында 39-жалпыәскерлік армия штабының ерекше бөліміне (особый отдел) қабылданғанмын. Совет Одағы құрып кеткендіктен, мына әскери құпияны айта аламын.
Басқаға қалай екенін білмеймін, өзіме, жүрегіме ауыр тиетін бұл мақаланы алғаш рет осыдан 10 жыл бұрын, одан кейін де бірнеше рет жазбақшы болғанымда – қолым жүрмей, кейін қала берген. «Мүлде жазбайтын шығармын» деген ой да келген...
Бірақ, 2011-жылдан бері туған ауылым - Таңдай, совхозым - «Бақсай» туралы энциклопедиялық қомақты кітапты дайындау барысында - әлемге әйгілі жерлесім туралы дербес жазба қажеттігін сезіндім. Сезіндім де, оны туғанының 85 жылдығына арнамақшы болдым. О, ғажап, үш сөзден тұратын тақырыбын қойдым да, тарыдай шашылып, тырақайланған ойымды жинай, мақсатыма бейімдей алмастан тағы қиналдым. Шынымды айтар болсам – бұл шығармамен көкірегімде, көз алдымда әлі тірі жүрген асыл адамымды бір жола өзім жерлегендей күй кешетінімді түсінетінмін де, содан тайсақтай беретінмін. Мамыр айынан бері Атырауда тұратын Құбайдолла ШОЛАҚ құрдасым: «Давай, басқа шаруаңды жасамасаң да, Нұрмұхан ағамыз жөнінде жаз! Осыдан тағы қалдырсаң – тіптен жазбайтыныңды сеземін!» деумен мені көрген сайын қажап-қамшылаған.
Дұшпан танктерінің тегеуріндеріне төтеп бере алмаған біздер амалсыздан Ловать өзенінің жағалауына шегінуге мәжбүр болдық. 1-екпінді армия өкілі полковник Т.Н.Назаренко мен танк снаряды жарықшағынан екінші рет жараланған Рахымжан Қилыбаевты (1936-жылы Алматы қаласында Фрунзе ауданы құрылғанда – аудандық партия комитетінің тұңғыш бірінші секретары, Ж.Д.) өзеннің арғы бетіне алып өтуді өз бөлімшемдегі екі жауынгерге міндеттедім. Сөйтіп, ол екі офицерді аман сақтап қалдық.
Ал, біздердің мына қым-қиғаш қырғынды ұрыстан кейін ішуге де, жеуге еш тәбетіміз, дәлірек айтқанда жағдайымыз жоқ еді. Біздер тіпті сөйлей де алмадық. Жүйкеміз шектен шығудың сәл-ақ алдында. Контузиядан басым шайқалып, жүрегім айнып, көз алдым бұлдырап әбден берекетім кеткен. Бар киімдеріміз қар астындағы құнарлы жұмсақ та ылғал топырақпен адам көргісіз күйде былғанған, оның үстіне жыртықтан сау жеріміз және жоқ, жалбырап тұр, өрт түтітіні мен оқ-дәрі тозаңдары бетімізді адам танымастай айғыздап, қап-қара етіп күйелеген, бейне шахтадан шыққан көміршілер тәріздіміз. Контузияның салдары, құлағымнан жылыстап аққан қан әлі тыйыла қоймапты.
Мен - Совет Армиясы қатарына 1940-жылдың 19-мамырында шақырыпдым. Әскери қызметті Орта Азия әскери округінде, Чарджоу қаласында, 100-ші Қызылтулы полктың аға лейтенант Қаби Мұғинов басқаратын 4-ші ротасында, оның құрамындағы Ермозовтың бөлімшесінде (отделение) өткердім. 1940-жылдың қыркүйегіндегі бір түні, сағат 2 шамасында, қару-жарақ қоймасы күзетінде тұрғанымда менің постыма диверсанттар шабуыл жасады. Мен оларды дер кезінде байқап қалдым да, бұйрығыма жауап бермегесін, туралап оқ атқанымда - олар қараларын батырды. Ертесіне әскери бөлім басшылығы олардың біреуі ауыр жараланғанын - қанның көптеп аққанынан анықтаған. Әскери міндетімді атқаруда қырағылық танытқаным үшін 100-ші полк алдында оның командирі майор Корсин алғыс жариялады. Әскери өмірім осылай басталған-ды.
Кейінгілерді айтпағанда, қазақтың ақ басты алдыңғы буынына өткендердің көпшілігі Қазақ ССР-інің еңбегі сіңген артисі, белгілі домбырашы Ғалым ҚОЙШЫБАЕВТЫҢ Ұлы Отан соғысына қатысқаны мен ондағы ерліктерінен бейхабар екендері анық.
Ол 1919-жылы Қызылқоға ауданының Тайсойған өңірінде руы Ысық жай шаруаның жанұясында дүниеге келген. 7 жасында – анасынан, 12 жасында – әкесінен айрылады.
