ХІХ-ХХ ғ.ғ. өмір сүрген белгілі орыс саяхатшысы В.П.Семенов-Тянь-Шаньскийдің ескі Қызылқоға мекені жөніндегі жазбасынан үзінді:
Тайсойған құмындағы Ойыл өзенінің оңтүстік бөлігінде Жыңғылды (Жергілікті халықтың аузында Жарыпшыққан атауымен белгілі) өзені ағады. Оның бойында Жұма-Базар деп аталатын шағын қоныс жатыр.
"Аман ба ел жұртым, туған жерім. Тобылтып қозы-бұзау қуған жерім
Жігітке туған жері Мысыр деген. Ойласам сол жерімді сырқар белім" – деп «Екпінді құрылыс», «Дұрыстық жол», «Жаңа жол» газеттерінің тілшісі болған марқұм Бисенбай Жұмағалиев атам жырлағандай туған жерден жырақ жүрген адам туған жердің қасиетін жақсы түсінеді.
Бөкей ордасының Мұратсай ауылында туып өстім. Бала күнімізде судың арғы беті мен бергі бетіндегі ауылдардың ортасындағы көпірдің жанына барып, өрістен келе жатырған сауын сиырларды қарсылап алатын едік. Кейде мал кешіксе Мұратсайдың шығыс жақ бөлігіндегі халық арғы бет деп атайтын ауылдан (бұрынғы №1-бөлімше) аса бере орналасқан екінші көпірге дейін барамыз. Сол жердегі обаның басында жалғыз құлпытас тұратын еді. Үлкендер: «Бұл обада көп қалмақ жатыр», – дейтін-ді. Осы құлпытас біздің ауылдықтар үшін бір жұмбақ тас болып келген .
Екі жарым ғасырдан астам уақыт Еуразия даласында салтанат құрған қазақ халқының ұлттық мемлекеті – Қазақ хандығы тарихында өсіп өркендеу дәуірі де, құлдырап күйреу кезеңі де болды. Қазақ мемлекеттігінің бір шарықтау кезеңі XVI ғасырдың басына тұс келіп, Жәнібекұлы Қасым ханның есімімен тығыз байланыста болды.
Бегістің Марабайымен аталатын Құлкештер қауымы.
Атырау обл Махамбет ауданы Алға ауылы маңында. Қорымның аталуы — Марабай. Қорымда ескі жазумен жазылған ХІХ ғ. тән 25-тей құлпытас бар. Оның біреуі Бегіс руынікі, тағы біреуі Адай, қалғандары Құлкештер екен. Кеше Сәтқали аға екеуміз барып барлығын қазақшаға аударып, қағазға түсірдік.
Жергілікті халық қорымды Беріштің Құлкеш аталығының рулық қауымы деп біледі. Құлкештің Бөске және Қарқара бөлімдерінің ескі бейіттері шоғырланған. Алайда, қорым аталуы Беріш Бегістің Марабай деген адамының есімімен аталған. Бұл жерде 1848 жылы қойылған Марабайдың да құлпытасы бар екен. Өзге де құлпытастарды оқи келе, қорымдағы ең алғаш қойылған осы Марабайдың құлпытасы болды. Сондықтан да, күні-бүгінге дейін Марабай аталып келеді.
Негізінен, Марабай Бегістің Наурыз бөлімінен тарайды. Атасы, Түменбайдың жерленген жері мен қауымы Жарсуаттан шығысқа 16 км жерде. Марабай күзгі уақытта жазғы жайлаудан көшер кезінде өмірден өтіп, ауа-райы күрт бұзылуына байланысты тұрақты мекеніне жеткізе алмай осы жерде жерленген делінеді.
Хан ордасына алғаш рет 2022 жылы күз айында болғанмын. Орал қаласында өткен ғылыми конференция кезінде арнайы Хан Ордасына бару жоспарланған екен. Алайда, күн-райының жауын-шашынына алаңдап жүргесін бе көп нәресін аңғармаған екенмін, Хан Жәңгірдің де басын барып дұға етудің де сәті түспеді.
ХХ ғасырдың бас кезі сол кезеңдегі бүкіл қазақ елі, қоғамы үшін түрлі саяси, азаматтық бағыттардың өзара қақтығысы мен күреске толы кезең болды.
Елдегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық ой-пікірлердің қалыптасып, ұлттық сана сезімнің өрлеуіне мүмкіндік туып және ояну дәуіріне жол ашылғаны белгілі. Осы тұста халық санасының дамуына өзіндік ықпал еткен бірден-бір қозғаушы күш болған баспасөз екендігі айқын. Аталған кезеңдегі мерзімді баспасөз туралы арнайы зерттеу еңбектер мен мақалалар жарық көріп, аз жазылған жоқ.
Зерттеп, анықтайтын нәрсе көп. Мына Итемген бейітінің Қаратоқай руына қатысы бар-жоғын дәл білмедік. 1900 жылдардағы картаға енген екен. Бірақ мұндай Нарын құмы ішіндегі жерлерге жалғыз ақтайлағымызбен (уаз патриот) баруға қорқып қалғанбыз, далада қап қоямыз ба деп. Өртендік, баттық, бұзылдық, суда қалдық талай рет.
