УСПЕН СОБОРЫ

Оның  салынған  жылы  туралы  екі  түрлі  пікір  бар: 1. Білікті, бұрынғы  облыстық  деңгейдегі  басшы  азамат, өлкетанушы   С. Мұқашевтың тұжырымы бойынша  1885 ж. тұрғызылған (С. Мукашев. Летопись   города  Атырау.1640-2001». Ал., «Өнер», 2001 г., с.21); 2. Атырау  облыстық архиві  шығарған «Атырау (бұрынғы Гурьев)  қаласының  тарихи  жерлері (тарихи-анықтамалық  жинақ» (Ал., «Асем-систем», 2008 ж., 87-б.) кітабында  басқа  уақыт - 1883 ж. көрсетілген. Бұл  пікірді  «Атырау»  энциклопедиясы (359-б.)  да  растайды. 

 Алайда, шіркеу  қызметкерлері  (протоиерейі М. Соколов) 1888  жылды  «дұрыс»  деп  есептейді.  Шіркеу  қабырғасына  қағылған  шойын  тақтадағы жазуда  Успен  шіркеуінің  1888  жылы  тұрғызылғандығы  жазылған. Осыған  орай  шіркеуліктер  биылғы  тамыз  айында  оның 130 жылдығын  атап  өтпекші. Ғибадатхана  1981  жылдан  бері  архитектуралық  және  мәдени-тарихи  ескерткіш  ретінде  мемлекеттік  қорғауға  алынған.

 Оны  ХІХ  ғасырдың  аяғында жергілікті  атыраулық  орыс  көпесі  Федот  Иванович Тудаков пен Ирина  Тудаковалар  өз  ағаларымен  және  жергілікті  бай  көпестердің  жинаған  қаржыларымен  тұрғызған. Негізі  бұл  ғибадатхананың  құрылысы   17  жыл  бойы  жүріпті. Қабырғасы  тастан  қаланған. Көлемі  - 4500 текше/м., жалпы  аумағы  - 230  ш/м., 900  адамдық. Басында  кресі  бар  7  күмбез  орналасқан, ең  биігі  - біреу,   күмбезге  дейінгі  биіктігі - 70 м,  қалғандары – 60 м. Кеңестер  үкіметі  кезінде  шіркеу  жабылып,  қойма  ретінде  қызмет  атқарған. Соғыстан  кейін  қайта  жөндеу   жұмыстары  жүргізіліп, 1947  жылы  діндар  тұрғындарға  есігін  ашқан. 1960  жылы  ауласы  қоршалып, шарбағына  талдар  егіліп,  ауласына  қосалқы  құрылыстар  салынған. 1999  жылы Атырау  облысы  әкімшілігінің қолдауымен, облыстық  телекоммуникациялар  дирекциясының материал-дық  көмегімен    күрделі  жөндеуден  өтіп,  келбеті  жаңартылған.

1917  жылғы  Революциялардан  бұрын  «Успен  шіркеуі»  деп  аталды,  барлық  құжаттарда  осылай  жазылып  келді. «Собор»  атауын  1947  жылдан  кейін  алған.

Осы  жолдардың  авторы 2017  жылы  «Атырау  шіркеулері»  деген  бөлек  кітап  жазып  шығарды,  онда  Атырау  жерінде  патша  заманында  болған  14  шіркеу (оның  ішінде  Успен  шіркеуі  де  бар)  туралы 1895-1915  жылдардың  деректері  берілген,  бұл  осы  өңірдегі  православиелік  ғибадатхналар  туралы  бөлек  шығарылған  тұңғыш  кітап  болып  табылады.  Кітапта Успен  соборындағы  да  діни  қызметкерлер,  шіркеу  жанында  жұмыс  жасаған  шіркеулік  приход  мектептері  туралы  деректер  де  берілген.   Бұл  оқу  орындарында  әртүрлі  жастағы    діндарлар,  көбіне  жас  балалар  орысша  және  славянша  сауаттылыққа,  арифметикаға, христиан  кітаптарын  оқуға, шіркеу  әнін  салуға, отан  мен  шіркеу  тарихын  білуге  үйретілді,  басты  пән – Құдай  заңы  болды. 

Республикалық  қасиетті  орындар  географиясына  бұл  ескерткішті  де  қосуды 2018  жылғы  15  қаңтарда  Астанада  өткен  ІІ Республикалық  форумда  осы  мақала  авторы   ұсынды.

        

Аманғали  ӘМІРЖАНҰЛЫ,

ҚР  үздік  өлкетанушысы,   

Атырау  мұнай  және  газ 

университетінің  құрметті    

профессоры

Атырау,

2018  жылғы  1  маусым