ТАРИХ. ӨЛКЕТАНУ: сайттайсойган

1921-1922 жылғы ашаршылыққа 100 жыл

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Egemen Qazaqstan» газетінде «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласы жарияланды.

        Тарихи таным мен тағылым хақында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев: «Бүгінде Тәуелсіздік құрдастары ойы толысқан отыз жасқа толды. Егемен елде дүниеге келіп, өсіп-жетілген олардың санасы сергек, көзқарастары да, өмір салттары да өзгеше. Тіпті, Тәуелсіздікті ешбір дәлелді қажет етпейтін аксиома деп біледі. Бұл – егемендік ұғымы жастардың санасына берік орныққанын көрсететін қалыпты құбылыс. Бірақ Тәуелсіздік құндылығы жадына біржола шегеленіп, мәңгі сақталуы үшін өскелең ұрпақ оның қадірін білуі керек. Бостандық бізге оңайлықпен келген жоқ. Ата-бабаларымыз азаттық жолында арпалысты. Талай зұлмат замандар мен нәубеттерді бастан өткерді. Осының бәрі халықтың есінде сақталып, ұрпақтан ұрпаққа берілуге тиіс» деген болатын. Сонымен қатар 1921-1922 жылдардағы нәубеттің тарихына қатысты басты үш өзекті мәселге тоқталып өтті.

   Биылғы 22-наурызда Қазақстанда бірінші болып құрылған 5 қой өсіруші совхоздың бірі – №14 Бақсай «Овцевод» совхозына және оның орталығы Таңдай селосында жедел салынып, 1-қазанда білім беруді бастаған мектепке – 90 жыл.

   Мәскеудегі СССР Совхоздар халық комиссариатына, оның «Овцевод» тресіне тікелей бағындырылған совхоздың төрт түлік малы ішінде тек қой басының саны 82 мыңнан асып кеткесін, 1932-жылдың 3-мамырында бұл шаруашылықтан №5 «Бақсай» және №8 «Гурьев» қой (кейінірек қаракүл) совхоздары құрылады. 1957-жылға дейін бүкіл Гурьев облысы ауылшаруашылығында тек қана осы екі совхоз болған еді. Әттең, Бүкілодақтық дәрежедегі, есімдері өзге республикалар түгілі, кейбір сырт елдерге танылған асыл тұқымды атанған, 1300-ден астам адамды еңбекпен қамтыған қос мемлекеттік шаруашылық Қазақстанда 1994-жылы ауылшаруашылығы қолдан күйретілген кезде – жойылып тынды.

   Аяқталғанына 68 жыл толған Ұлы Отан соғысының халық таныс емес сырлары әлі миллиондап саналады. Кеңес Одағының тарауына байланысты, ол соғыстың беймәлім ақиқаттары соңғы 20 жыл ішінде көптеп ашылып, айтылуда, жазылуда.

   Қазақстаннан да Кеңес Одағын фашитстік Германия шапқыншылығынан қорғап, жау қолындағы аумақтарды азат ету үшін соғысқа 1 миллион 196 мың адам аттанса, солардың әрбір бесіншісі - 410 мыңы кері оралмаған. Ұлы Отан соғысындағы асқан ерліктері үшін 499 қазақстандық – Кеңес Одағының Батыры, және 110 жерлесіміз – «Даңқ» орденінің толық иегері атанған.

   МУСАҒАЛИЕВ Яуда, 1928-жылдың 1-қаңтарында Гурьев (Атырау) облысының Теңіз (Құрманғазы) ауданындағы Азғыр селосында дүниеге келген.     

   СОЦИАЛИСТІК ЕҢБЕК ЕРІ (30.03.1971).

   Бала күнінен әке-шешесінен  ерте айрылып, апасы және інісі үшеуі туысқандарын паналайды.

   1945-жылы Батыс Қазақстан облысының Орда ауданындағы Жданов атындағы колхозға мүше болып кіріп, қара жұмыстарды атқарады.

   1948-жылы облыстық әскери комиссариат оны 3 жыл мерзімге еңбек армиясына (майданына) – Қарағанды қаласына жібереді. Сол қаладағы «Карагандауголь» комбинаты жанындағы кәсіптік-техникалық училищеден жер асты транспортының жұмысшысы мамандығын алады. Сол қалада тау-кен жұмысшысын, одан кейін №64/83 көмір шахтасында үңгірлерді тазалаушы бригаданың бригадирін атқарады. Машинистер курсын бітіргесін жер асты электровозын жүргізуші болады.

   АСАНОВ Қасым Әбуұлы, 1931-жылдың 1-қаңтарында жылы Гурьев (Атырау) облысының Теңіз (Құрманғазы)  ауданындағы Утера селосында өмірге келген.

   СОЦИАЛИСТІК ЕҢБЕК ЕРІ (31.12.1965).

   Ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы (1972). ВАСХНИЛ академигі (1988).  Қазақстан Ұлттық академиясының академигі (1996).

   Балалық шағы Атырау қаласы іргесіндегі Тасқала селосында өткен. Қазақ ауылшаруашылығы институтын (1952),  К.А.Тимирязев атындағы Мәскеу ауылшаруашылығы академиясын (1955) бітірген.

   ҒҰБАШЕВ Шарафий Ғұбашұлы, 1913-жылдың 13-сәуірінде Гурьев  (Атырау)  облысының Теңіз (Құрманғазы) ауданында туған.

         СОЦИАЛИСТІК ЕҢБЕК ЕРІ (1.12.1949).

   1932-жылы Ақтөбе қаласындағы зоотехникалы-ветеринарлық техникумды бітірген бойында, еңбек жолын 19 жасында Тәжік ССР-індегі «Яван» қаракүл совхозының бас мал дәрігері ретінде бастайды. 1937-жылы сол совхоздың бас зоотехнигі-директордың бірінші орынбасарына қойылып, оны 10 жыл абыроймен атқарады.

Ұлы Отан соғысында ерен ерліктің үлгісін көрсетіп, мемлекеттің ең жоғарғы марапаты – Совет Одағының Батыры, немес сонымен тең саналатын «Даңқ» орденінің толық иегері атанған атыраулық майдангерлер туралы аз жазылған жоқ, телеарналар да біршама уақыттарын бөлді. Яғни оларды бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жерлестері толық танып білді деуге болады.

   1966-жылдың 20-сәуірі. Бұл - Қазақстан Ленин комсомолының ХІ-съезі басталған күн. Съезд президиумында республика басшылары, комсомол жетекшілері, белгілі белсенділер, еңбек озаттары.

   «Астрахан-Мәскеу» жолаушылар поезы СССР астанасын бетке алып жүйткіп келеді. Нәби терезе алдынан кете алар емес. Ерте көктем белгісі – ауа райы күрт жылынып, наурыздың ортасында-ақ көгере бастаған даладан жас шөптің иісі келеді. Еңкейе бастаған Күн астынан жарқырап Ики-Барча өзені (қалмақша атауы сақталған)  көрінеді. Сол өзеннің арғы жағында оның үйі, отар қойы, жайылысы қалып барады. 22 жылдай мал баққан өңірі жүрегіне ыстықтанып, жанарына жас үйірілді.

   Атыраудан – Алтайға дейінгі 3000 шақырымнан астам аралықты алып жатқан Қазақстанның әр түкпірінде еңбек етіп, елге сыйлы, танымал болған атыраулық азаматтар көптеп саналады. Әттең, олардың туған жерінен ертеректе шалғай кеткендерінің есімдерін жерлестері толық біле бермейді. Еліміз егеменді атанып, есімізді жиғаннан кейін оларды талмай іздеу, табылғандарын халыққа таныстыру – сол қиын да, қызықты жұмысты өзіне міндет етіп алғандардың ісі.

Төрт жасынан домбыраға үйір болған балдырған 1-сыныпта-ақ орта мектептегі оқушылар оркестрінің белсенді мүшесі болды. Талапты жеткіншек  10 жасында алғашқы жүлдесін алып, үлкен сахнаға қадамын басты.   

Ол Құрманғазы мен Дина, Махамбет пен Дәулеткерей, Абыл, Есір секілді күйші-композиторлар мұрасын дәріптеген дәстүрлі ортада, небір күй саңлақтарының тартқан саздарын құлағына құйып өсті. 

Айгүл ізденіске толы кәсіби өнер жолында Т.Бәділов, А.Жайымов, Ш.Қажығалиев, Қ.Ахмедияров, Р.Ғабдиев сияқты күй қағандарынан тәлім алды. Болашағынан зор үміт күттірген шәкіртті сирек кездесетін қабілеті мен еңбекқорлығы үлкен жетістіктерге жетеледі.